Portefeuillehouder
Willem-Jan Stegeman
Inleiding
De gemeente wil inzicht hebben en houden in de risico’s, waardoor we adequate maatregelen kunnen treffen. We streven er naar dat het optreden van risico’s zo weinig mogelijk effect heeft op de uitvoering van het bestaande beleid en de te bereiken doelen. Dit doet Amersfoort door: maatregelen te treffen ter voorkoming of beperking van risico’s; het bewustzijn van medewerkers en management te stimuleren dat risico's onderdeel zijn van het reguliere werk; risico’s bewust onderdeel uit te laten maken van bestuurlijke besluitvorming.
Deze paragraaf bestaat uit de weergave van de belangrijkste financiële risico’s van de gemeente. Deze op geld gewaardeerde risico’s (benodigde weerstandscapaciteit) worden vervolgens in relatie gebracht met de beschikbare weerstandscapaciteit. Het weerstandsvermogen geeft inzicht in hoeverre de gemeente in staat is ('voldoende vet op de botten heeft') om de financiële gevolgen van deze risico's op te vangen.
Beleidskader / algemene uitgangspunten
Ter voorbereiding op de jaarrekening is een actualisatie van de risico-inventarisatie uitgevoerd. Risico’s met financiële effecten worden meegenomen bij de bepaling van de benodigde weerstandscapaciteit.
Bewustwording van risico’s is een belangrijke stap in het beheersen van risico’s. Regelmatig moeten we stilstaan bij onze doelstellingen van beleid, programma of project. Nadenken welke risico's het bereiken van deze doelstellingen in de weg staan. Pas als we onze risico's kennen, kunnen we ook gepaste maatregelen treffen. Hierdoor zijn we als organisatie beter in staat onze doelstellingen te realiseren.
Benodigde weerstandscapaciteit
Ons financiële risicoprofiel bepaalt onze benodigde weerstandscapaciteit. Dit is het bedrag dat nodig is om de financiële gevolgen van de risico’s op te vangen. Aangezien niet alle financiële risico’s tegelijkertijd en in maximale omvang optreden, maken we gebruik van een simulatie-methode om de hoogte van het benodigde weerstandsvermogen te bepalen.
Deze benodigde weerstandscapaciteit bedraagt, bij een zekerheidspercentage van 90%, € 40,6 miljoen. Dit betekent dat we met 90% zekerheid kunnen zeggen dat het totale risicobedrag tussen de € 0 en € 40,6 miljoen uitkomt. Dit bedrag hebben we nodig als tijdelijke overbrugging om onze risico’s financieel op te vangen. Wel dienen we, als de risico's zich voordoen, incidentele of structurele maatregelen te treffen om de gevolgen van de risico's op te vangen.
Onderstaande tabel laat zien hoe de benodigde weerstandscapaciteit vanuit de verschillende programma’s is opgebouwd.
Tabel: PW.01 Benodigde weerstandscapaciteit
(x € miljoen)
PROGRAMMA | JAARREKENING 2022 (STAND 31-12-2022) | BEGROTING 2023 (STAND 30-06-2022) | STIJGING/ DALING T.O.V. BEGROTING 2023 |
|---|---|---|---|
1. De duurzame en groeiende stad |
|
|
|
1.1 Stedelijk beheer en milieu | 3,9 | 4,9 | ↓ |
1.2 Ruimtelijke ontwikkeling | 18,5 | 21,5 | ↓ |
1.3 Wonen | 0,0 | 0,0 | = |
1.4 Mobiliteit | 8,2 | 8,2 | = |
2. De inclusieve en veilige stad |
|
|
|
2.1 Sociaal Domein | 3,8 | 3,3 | ↑ |
2.2 Veiligheid en handhaving | 0,2 | 0,2 | = |
3. De lerende, werkende en dynamische stad |
|
|
|
3.1 Economie | 0,0 | 0,0 | = |
3.2 Onderwijs en jeugd | 0,4 | 0,4 | = |
3.3 Sport | 0,6 | 1,3 | ↓ |
3.4 Cultuur | 0,3 | 0,3 | = |
4. Bestuur en dienstverlening |
|
|
|
4.1 Bestuur en dienstverlening | 1,0 | 1,1 | ↓ |
5. Financiën en belastingen |
|
|
|
5.1 Financiën en belastingen | 0,8 | 0,8 | = |
6. Bedrijfsvoering |
|
|
|
6.1 Bedrijfsvoering | 2,9 | 1,6 | ↑ |
TOTAAL | 40,6 | 43,6 |
|
Ten opzichte van de vorige inventarisatie (begroting 2023) is de benodigde weerstandscapaciteit afgenomen met € 3 miljoen.
Deze afname heeft te maken met het bindend advies in de zaak Vahstal, waardoor het eerder opgenomen risico kan komen te vervallen (afname van € 3,9 miljoen). Daarnaast is een grote stijging zichtbaar in programma 6. Bedrijfsvoering: van € 1,6 miljoen bij de begroting 2023 naar € 2,9 miljoen bij de jaarrekening 2022. Dit wordt veroorzaakt door de toename bij het risico stijgende energieprijzen gebouwen: van € 0,2 miljoen (begroting 2023) naar € 1,3 miljoen (jaarrekening 2022).
Onderstaande tabel geeft inzicht in de belangrijkste tien financiële risico's van de gemeente Amersfoort. Het gaat hier om de belangrijkste risico's gerangschikt naar financiële impact op de benodigde weerstandscapaciteit. De kans dat het risico optreedt bepaalt samen met het financiële gevolg de impact van het risico op het risicoprofiel.
Tabel: PW.02 Top 10 belangrijkste financiële risico's
(x € miljoen)
Risico |
| Programma | Benodigde weerstands-capaciteit |
|---|---|---|---|
1 | Project Westelijke Ontsluiting. | 1.4 Mobiliteit | 7,1 |
2 | Grondexploitatie Kop van Isselt - ROVA | 1.2 Ruimtelijke Ontwikkeling | 5,6 |
3 | Gebiedsexploitatie Hoefkwartier | 1.2 Ruimtelijke Ontwikkeling | 4,1 |
4 | Grondexploitatie Vathorst Bedrijventerrein | 1.2 Ruimtelijke Ontwikkeling | 2,4 |
5 | Hogere zorglasten dan begroot door het onvoldoende kunnen behalen van de resultaten van het Project Maatregelen Betaalbaarheid Ondersteuning en Zorg | 2.1 Sociaal Domein | 1,8 |
6 | Grondexploitatie Wieken - Noord Vinkenhoef | 1.2 Ruimtelijke Ontwikkeling | 1,3 |
7 | Grondexploitatie Bestaand Stedelijk Gebied - Eemkwartier/Puntenburg | 1.2 Ruimtelijke Ontwikkeling | 1,3 |
8 | Stijgende Energieprijzen gebouwen | 6.1 Bedrijfsvoering | 1,3 |
9 | Voor de openbare ruimte werken we met meerjarige contracten. Bij het afsluiten van nieuwe contracten via aanbestedingen kunnen we worden geconfronteerd met prijsverhogingen. Dit als gevolg van veranderende marktomstandigheden en nieuwe/aanvullende gemeentelijke eisen aan beheer/onderhoud. | 1.1 Stedelijk beheer en milieu | 0,7 |
10 | Hogere zorglasten dan begroot door bovenmatige loon- en prijsstijgingen | 2.1 Sociaal Domein | 0,6 |
Onderstaande tabel geeft inzicht in de grootste mutaties in het risicoprofiel en het aandeel in de benodigde weerstandscapaciteit ten opzichte van de laatste actualisatie bij Begroting 2023.
Tabel: PW.03 Financieel risico's met de grootste mutaties in de benodigde weerstandscapaciteit
(x € miljoen)
RISICO | PROGRAMMA | JAARREKENING 2022 | BEGROTING 2023 | MUTATIE |
|---|---|---|---|---|
Grondexploitatie Bestaand Stedelijk Gebied (divers) | 1.2 Ruimtelijke ontwikkeling | 0 | 3,9 | -3,9 |
Project de Hoef is, conform raadsbesluit, als Gebiedsexploitatie Hoefkwartier ingesteld. | 1.2 Ruimtelijke ontwikkeling | 4,1 | 1,2 | 2,9 |
Stijgende Energieprijzen gebouwen | 6.1 Bedrijfsvoering | 1,3 | 0,2 | 1,1 |
Grondexploitatie Wieken - Noord Vinkenhoef | 1.2 Ruimtelijke ontwikkeling | 1,3 | 2,3 | -1 |
Grondexploitatie Vathorst Bedrijventerrein | 1.2 Ruimtelijke ontwikkeling | 2,4 | 3,1 | -0,7 |
Hogere zorglasten dan begroot door bovenmatige loon- en prijsstijgingen | 2.1 Sociaal Domein | 0,6 | 0 | 0,6 |
Tegenvallende kosten voor personeel, onderhoud en met name energie bij SRO. De laatste kosten zijn sterk gestegen door verplichte hercontractering vanaf oktober 2022 (het oude contract van SRO liep bij GazProm). Dit is nodig in verband met de economische sancties tegen Rusland. | 3.3 Sport | 0 | 0,6 | -0,6 |
Door beleidsontwikkeling van nieuwe en bestaande stoffen bestaat de kans dat maatregelen kunnen leiden tot hoge kosten, stagnatie van projecten en schadeclaims. Voorbeelden: Stikstof, PFAS, Lood, rubbergranulaat, niet gesprongen explosieven. | 1.1 Stedelijk beheer en milieu | 0,2 | 0,7 | -0,5 |
Voor de openbare ruimte werken we met meerjarige contracten. Bij het afsluiten van nieuwe contracten via aanbestedingen kunnen we worden geconfronteerd met prijsverhogingen. Dit als gevolg van veranderende marktomstandigheden en nieuwe/aanvullende gemeentelijke eisen aan beheer/onderhoud. | 1.1 Stedelijk beheer en milieu | 0,7 | 1,2 | -0,5 |
Deze tabel kan als volgt worden toegelicht.
Op 31 januari 2023 is de gebiedsexploitatie voor het Hoefkwartier ingesteld (zie Raadsvoorstel ). Kenmerk van een gebiedsexploitatie is, dat sprake is van versnipperd grondeigendom: deels gemeente en deels privaat. De gemeente heeft een faciliterende rol voor het private deel en een actieve, ontwikkelende rol als het gaat om de eigen kavels. Het totale risico van deze gebiedsexploitatie is becijferd op € 4,1 miljoen, inclusief de reeds bij de begroting 2023 opgenomen 1,2 miljoen aan projectrisico’s.
Het risico binnen de grondexploitatie Bestaand Stedelijk Gebied (divers) is komen te vervallen.
In de begroting 2023 is rekening gehouden met stijgende energieprijzen voor eigen gebouwen als gevolg van de oorlog in Oekraïne en ontwikkelingen op de markt. Gegeven de met de prijsstijgingen gepaard gaande onzekerheden, is de weerstandscapaciteit verhoogd van € 0,2 miljoen in de begroting 2023 naar € 1,3 miljoen in de jaarrekening 2022.
Meerjarig verloop benodigde weerstandscapaciteit en de daarbij relevante ontwikkelingen
Opgenomen risico’s hebben meestal een meerjarig karakter. Bij de actualisatie van het risicoprofiel wordt ook een inschatting gemaakt van de verwachte toekomstige ontwikkeling. Verwacht wordt dat de benodigde weerstandscapaciteit in de komende jaren zal afnemen van € 40,6 miljoen in 2022 naar € 38,2 miljoen in 2026. Echter zien we aan de andere kant ontwikkelingen die kunnen leiden tot lagere afname dan wel een toename van de benodigde weerstandscapaciteit. Hierbij maken we onderscheid tussen de risico’s binnen de grondexploitatie en de programma gerelateerde risico’s.
Het meerjarenperspectief bij de grondexploitaties laat een daling zien. Van € 15,9 miljoen ultimo 2022 naar € 7,7 miljoen in 2026.
Voor het merendeel van de grondexploitaties geldt dat in de loop van de jaren het risicoprofiel daalt, omdat deze steeds verder uitgewerkt worden en uiteindelijk weer afgesloten worden als alles klaar is.
In het geactualiseerde meerjaren risicoprofiel in deze jaarrekening zijn nieuwe ruimtelijke ontwikkelingen niet meegenomen en buiten beschouwing gelaten voor het bepalen van de weerstandsratio. Dit omdat de ontwikkelstrategie nog niet vastligt en ook andere ruimtelijke en financiële kaders niet zijn vastgesteld (besluit raad). Toch kunnen deze ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld Kop van Isselt, Bovenduist en de herontwikkeling van het huidige Stadhuis(gebied) een substantieel risicoprofiel met zich meebrengen. Dit is mede afhankelijk van de gekozen ontwikkelstrategie. Een voorlopige inschatting is dat genoemde ontwikkelingen een impact op het gemeentelijk risicoprofiel kunnen hebben van tussen de € 10 miljoen en €20 miljoen.
De programma gerelateerde risico's stijgen naar verwachting voor de toekomst ook. Op basis van wat we nu signaleren wordt dat ingeschat op een toename circa € 24,8 miljoen (totale risico’s -/- risico’s grondexploitatie, zie tabel PW.01) naar circa € 30 miljoen in 2026.
Deze stijging wordt voornamelijk veroorzaakt door de volgende twee risico's:
1) Hervormingsagenda Jeugd, toename van het huidige risico met circa € 2 miljoen. Het budget voor Jeugd vanuit het Rijk wordt eerder teruggebracht dan dat de gemeente Amersfoort kosten kan besparen vanwege lopende trajecten/contracten. Bijkomend risico daarbij is de verwachting dat de autonome groei jeugdzorg zal doorstijgen.
2) Verder wordt een wijziging in de BTW-regelgeving voor jeugdzorg verwacht. Bepaalde ingekochte diensten zullen daarbij BTW plichtig worden. Een risico van circa € 1,5 miljoen.
Beschikbare weerstandscapaciteit
De beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de saldireserve. Deze reserve kunnen we inzetten om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen. Voorheen telde ook de vrije ruimte binnen de reserve sociaal domein mee. De reserve sociaal domein is echter opgeheven en telt derhalve ook niet meer mee voor de beschikbare weerstandscapaciteit. Daarmee komt de beschikbare weerstandscapaciteit (dus de omvang van de saldireserve) uit op € 87,8 miljoen. Dat is een behoorlijke stijging ten opzichte van de stand bij de Jaarrekening 2021. De reden hiervoor is het positieve rekeningresultaat 2021 dat deels toegevoegd is aan de saldireserve.
Tabel: PW.04 Beschikbare weerstandscapaciteit
(x € miljoen)
| JAARREKENING 2021 | JAARREKENING |
|---|---|---|
Stand saldireserve | 45,4 | 87,8 |
Reserve sociaal domein | 0,3 | 0,0 |
TOTAAL BESCHIKBARE WEERSTANDSCAPACITEIT | 45,7 | 87,8 |
Weerstandsvermogen
Als indicator gebruiken we de weerstandsratio. De weerstandsratio is de beschikbare weerstandscapaciteit gedeeld door de benodigde weerstandscapaciteit. Met andere woorden: het bedrag dat we aan reserves beschikbaar hebben om de financiële gevolgen van de risico's op te vangen, gedeeld door het bedrag dat we op basis van ons risicoprofiel nodig hebben. Deze ratio moet eigenlijk conform de door uw Raad vastgestelde ijkpunten tussen de 1,2 en 1,5 liggen. De weerstandsratio komt bij de Jaarstukken 2022 op 2,2 uit.
Onderstaande tabel geeft de vergelijking van de weerstandsratio eind 2022 met de begroting 2023 en jaarrekening 2021.
Tabel: PW.05 Verloop van het weerstandsvermogen
(x € miljoen)
| JAARREKENING 2021 | BEGROTING 2023 | JAARREKENING 2022 |
|---|---|---|---|
Beschikbare weerstandscapaciteit | 45,7 | 73,2 | 87,8 |
Benodigde weerstandscapaciteit | 39,1 | 43,6 | 40,6 |
WEERSTANDSVERMOGEN (RATIO) | 1,2 | 1,7 | 2,2 |